Werkstuk: Egypte
Inhoud
Hst. 1 Hoe ziet het oude Egypte er uit
Hst. 2 Het dagelijksleven in het oude Egypte
Hst. 3 Farao's
Hst. 4 Piramiden
Hst. 5 De Egyptische goden
Hst. 6 Heilge dieren
Hst. 7 Mummies
Hst. 8 Het dodenrijk
Hst. 9 Hi?rogliefen
Hst. 10 Eigenmening
Hst. 11 boekhouding
Hst. 12 Puzzel
HOE ZIET HET OUDE EGYPTE ER UIT. Hst. 1
Waar ligt Egypte?
Waar de continenten Afrika en Azi? in elkaar overgaan ligt het land Egypte. Het land ligt op de grens van de Afrikaanse woestijn Sahara en de Aziatische woestijn Sina?.
De Nijl, ??n van de langste rivieren ter wereld, stroomt van zuid naar noord door Egypte.
In het noorden mondt hij uit in de Middellandse Zee. De monding van de Nijl bestaat uit een netwerk van vertakkingen in de vorm van een driehoek. De Griekse hoofdletter D, de delta, wordt geschreven als een driehoek. Hier is de term rivierdelta van afgeleid. Op het plaatje zie je Egypte en de rivierdelta is duidelijk heel vruchtbaar.
Hier is Egypte en omgeving: en hier zijn wij geweest:
Sharm ach-Shaikh
Egypte het geschenk van de Nijl
Egypte dankt zijn bestaan aan de rivier de Nijl. Op een smalle, vruchtbare strook langs de rivier en een aantal oases na, is het hele land eigenlijk een woestijn. De oude Egyptenaren noemen het land waar zij wonen Kemet, dit betekent ‘het zwarte land’. De woestijn noemen zij ‘het rode land’.
Ieder jaar overstroomt de Nijl als gevolg van de moessonregens in Centraal-Afrika. Wanneer het water weer is gezakt blijft er een vruchtbaar laagje zwarte modder (slib) achter. Zo loopt er een vruchtbare strook land door de woestijn.
Dieren in en langs de Nijl
In Egypte leven veel verschillende soorten wilde dieren. In de woestijn vind je naast insecten, hagedissen, slangen en schorpioenen ook zoogdieren zoals antilopen, leeuwen, jakhalzen en vossen.
In en om de rivier leven weer andere diersoorten. Langs de oevers leven eenden en ganzen. In de rivier krioelt het van de vissen, je vindt er ook gevaarlijke dieren zoals nijlpaarden en krokodillen.
Planten in en langs de Nijl
Planten zijn heel belangrijk voor de Egyptenaren, zowel de gekweekte gewassen als de in het wild voorkomende planten.
Langs de Nijl groeit de papyrusplant, een soort bies. Van de stengel snijden de Egyptenaren reepjes die kruiselings over elkaar worden gelegd. Op deze manier maken de Egyptenaren papyrus om op te schrijven.
In het water groeit de lotus, een soort waterlelie. Deze plant heeft bloemen die iedere avond sluiten en ’s ochtends weer opengaan. De lotusbloem is daarom voor de Egyptenaren een symbool voor eeuwige vernieuwing.
Op hun akkers verbouwen de boeren vooral graan waar brood en bier van wordt gemaakt
dit is de Nijl in Egypte
HET DAGELIJKS LEVEN IN HET OUDE EGYPTE Hst. 2
Wat eten en drinken de oude Egyptenaren?
De boeren verbouwen hoofdzakelijk tarwe en gerst. Van beide granen wordt brood gemaakt, maar alleen het tarwebrood wordt gegeten.
Van het gerstebrood maken de Egyptenaren bier, door het met water te mengen en daarna te laten gisten.
In Egypte groeien ook druiven, de wijn die hiervan wordt gemaakt wordt eigenlijk alleen gedronken bij feestelijke gelegenheden. Melk wordt maar heel weinig gedronken.
Het dagelijks menu van de Egyptenaren kent ook groenten als sla, courgette, uien, knoflook en prei. Dadelpalmen en vijgenbomen leveren vruchten.
Vlees en vis eten de Egyptenaren heel weinig. Vlees is een luxeproduct dat vooral voor offers in tempels en graven wordt gebruikt.
Een huis in het oude Egypte
De gewone Egyptenaren wonen in eenvoudige huizen, gemaakt van kleitichels. Kleitichels zijn gemakkelijk te maken bouwstenen van modder en stro. De ingredi?nten worden goed met elkaar gemengd, daarna wordt met een mal de juiste vorm gemaakt en worden de stenen in de zon gedroogd.
In de huizen zijn de kamers meestal klein en donker, dikke muren met weinig ramen houden het binnen relatief koel. Achter in het huis is de keuken. Meestal wordt er op het platte dak geslapen onder de blote sterrenhemel.
Zelfs de paleizen van de koningen zijn gemaakt van kleitichels. Alleen tempels en graven zijn van kalk- of zandsteen gemaakt, zij zijn bedoeld om eeuwig te blijven staan.
Mannen en vrouwen
Mannen en vrouwen in het oude Egypte trouwen wanneer zij gaan samenwonen en kinderen willen krijgen. Mannen werken op het land, terwijl de vrouwen hun taken binnenshuis hebben. Daarom zie je mannen altijd met een door de zon gebruinde huid afgebeeld en vrouwen met een lichtere, gelige huidskleur. Zij komen minder in de zon.
Vrouwen hebben een beter bestaan dan in de landen die Egypte omringen. Zij mogen ook belangrijke beroepen uitoefenen, er zijn zelfs verschillende vrouwen farao geworden. Toch beschouwen Egyptische mannen vrouwen altijd als net wat minder belangrijk dan zijzelf. Vrouwen worden iets kleiner afgebeeld dan mannen.
Kinderen
Jonge kinderen zijn de hele dag buiten bezig, vaak zonder kleren aan. Ze spelen met allerlei speelgoed van hout zoals trekpoppen en met geglazuurde knikkers van gebakken klei.
Het hoofd van de jongens wordt kaal geschoren met uitzondering van een lange vlecht aan de zijkant van hun hoofd. Wanneer zij twaalf jaar zijn gaat ook die er af.
Vanaf hun vierde jaar leren de jongens het beroep van hun vader. Alleen de zonen van belangrijke ouders worden naar school gestuurd om te leren rekenen en schrijven in het hi?rogliefenschrift. Meisjes blijven thuis bij hun moeder, totdat ze trouwen.
Beroepen
De meeste Egyptenaren zijn boeren, zij verbouwen hun eigen voedsel. Een deel van de opbrengst van het land moeten zij als belasting aan de farao afstaan. In grote graanschuren zijn arbeiders in dienst van de farao aan het werk. Dit graan wordt gebruikt om ambtenaren mee uit te betalen. Thuis maken zij er brood en bier van.
Schrijvers houden alles bij wat er gebeurt, zij zijn ambtenaren in dienst van de farao.
Het beroep van soldaat heeft weinig status. Voor hoge officieren zijn er aan het hof van de farao grote carri?remogelijkheden.
FARAO’S Hst. 3
Wie is de farao?
De farao is de belangrijkste en machtigste man in het oude Egypte. De oude Egyptenaren geloven dat hij niemand minder is dan de god Horus zelf!
Het woord farao komt van het Egyptische woord ‘per-a?’ dat ‘groot huis’ betekent, kortom het koninklijk paleis. Met deze titel worden de koningen van Egypte aangesproken.
De farao regeert vanuit zijn paleis dat meestal vlakbij een grote tempel ligt. De Egyptenaren denken dat de farao de enige is die direct met de goden in contact staat. De farao is daarmee de belangrijkste priester. Hij voert rituelen uit in de tempels. Een farao kan natuurlijk niet op alle plaatsen tegelijkertijd zijn, daarom kan hij zich laten vervangen door een gewone priester.
De farao is ook de opperbevelhebber van het leger en de belangrijkste rechter in het land.
Hoe herken je de farao?
De farao kun je herkennen aan zijn dubbele kroon. Die bestaat uit twee verschillende hoofddeksels die elk symbool staan voor de twee koninkrijken die er voor de periode van de farao’s in Egypte zijn geweest. De eerste farao, Narmer, heeft van deze twee koninkrijken ??n groot rijk gemaakt.
Het bolle (witte) hoofddeksel is de kroon van het Nijldal (Opper-Egypte), het puntig toelopende (rode) hoofddeksel is de kroon van de Nijldelta (Neder-Egypte).
Verder heeft de farao vaak een valse baard en een sieraad in de vorm van een vervaarlijke cobra op zijn voorhoofd. De farao kan ook alleen een hoofddoek op zijn kaalgeschoren hoofd dragen.
De farao kun je verder herkennen aan de speciale voorwerpen die hij in zijn hand houdt: hij wordt vaak afgebeeld met een gouden herdersstaf en een dorsvlegel.
dynastie?n van farao’s
De farao’s van het oude Egypte zijn in dertig dynastie?n onder te verdelen. Een dynastie is een serie koningen uit een zelfde familie die elkaar opvolgen, zoals in Nederland het huis Van Oranje-Nassau en in Belgi? dat van Van Saksen-Coburg. Een dynastie komt meestal aan haar eind omdat een farao geen troonopvolger heeft. Dan kan het gebeuren dat een ander belangrijk persoon, zoals een generaal uit het leger of een priester, zichzelf tot farao kroont en zo een nieuwe dynastie begint.
Egyptologen, de wetenschappers die het oude Egypte bestuderen, hebben al die dynastie?n onderverdeeld in drie belangrijke periodes waarin Egypte tot bloei komt. Dit zijn het Oude Rijk Middenrijk en het Nieuwe Rijk In de tussenperiodes wordt Egypte geteisterd door burgeroorlogen en hongersnood.
het leven van de farao
De farao heeft wel vijf namen. In het hi?rogliefenschrift worden de laatste twee koningsnamen in een cartouche of ovale ring geschreven.
De oudste zoon van de farao krijgt een speciale opvoeding, een soort training om later zelf farao te worden. Samen met de zonen van hogepriesters krijgt hij les in rekenen en het schrijven van hi?rogliefen. Ook moet hij alles leren over de Egyptische goden.
Aan het hof beschikt de farao over vele dienaren met elk een aparte taak. Zo is er een dienaar die hem iedere dag helpt met het opzetten van zijn pruik en zijn hoofddoek. Een andere dienaar moet de dubbele kroon, de gouden herdersstaf en dorsvlegel bewaken.
De bekendste farao’s
Toetanchamon is ongetwijfeld de farao aan wie je het eerste denkt. In de Egyptische geschiedenis stelt hij eigenlijk niet zoveel voor. Nee, dan is een farao als Cheops, die de grootste piramide heeft laten bouwen, veel belangrijker.
Of neem Ramses de Grote , die 67 jaar heeft geregeerd. Hij heeft Egypte grote rijkdom gebracht en gigantische tempels laten bouwen.
Een enkele keer is niet een man, maar een vrouw farao. Zo is er Hatsjepsoet die weigert om de troon aan haar zoon Thoetmosis III af te staan. De allerlaatste farao is ook een vrouw: de mooie Cleopatra. Zij pleegt zelfmoord nadat zij is verslagen door de Romeinen. dit is toetachamon
Farao Toetanchamon
Als negenjarig jongetje wordt Toetanchamon farao. Niet hijzelf maar hoge ambtenaren aan het hof hebben de touwtjes in handen. Zo is generaal Horemheb zijn plaatsvervanger en Maya Minister van Financi?n en Binnenlandse Zaken. Maya is verantwoordelijk voor de inrichting van het graf van de farao. Horemheb en Maya zijn allebei te bewonderen in het Rijksmuseum van Oudheden in Leiden. Daar is ook een portret van Toetanchamon zelf!
Toetanchamon sterft al op 18-jarige leeftijd en wordt begraven in het Dal der Koningen met een ongelooflijke schat aan voorwerpen. In 1922 ontdekt Howard Carter het dan nog ongeschonden graf. Hierdoor wordt deze onbeduidende farao in ??n klap wereldberoemd.
De dood van de farao`s
De Egyptenaren geloven dat de farao, wanneer hij sterft, een reis naar het dodenrijk maakt en daar verder leeft als Osiris de god van het dodenrijk. De zoon van de farao, de nieuwe farao dus, wordt zo de god Horus, de zoon van Osiris.
Om in het dodenrijk te kunnen leven heeft de farao zijn lichaam nodig. Daarom wordt er van zijn lichaam een mummie gemaakt. Deze mummie wordt in een aantal in elkaar passende doodskisten of sarcofagen gelegd.
Slechts enkele farao’s zijn begraven in een piramide, de meesten in diep in de rotsen uitgehakte grafkamers in het Dal der Koningen. Het graf wordt gevuld met duizenden voorwerpen, zoals wapens, kleding, sieraden, meubels, muziekinstrumenten, strijdwagens en boten. Op zoek naar kostbaarheden hebben grafrovers bijna alle graven geplunderd.
De vloek van de farao`s
Op 26 november 1922 wordt het graf van farao Toetanchamon ontdekt door Howard Carter. Vanaf het moment dat het graf open is, gebeuren er allerlei vreemde dingen: plotse overlijdens, ziektes die de kop opsteken, geheimzinnige verdwijningen. Zou dat alles de vloek van de farao zijn, omdat hij in zijn rust is gestoord? De ‘vloek van de farao’ is wereldnieuws! Vele schrijvers en filmmakers gebruiken dit als thema voor hun griezelverhalen. En nog steeds vinden veel mensen graven en mummies heel erg eng!
Het team van Carter heeft nooit in de vloek geloofd. Tegenwoordig denken onderzoekers dat het inademen van meer dan 3000 jaar oude schimmels bij het openen van het graf de oorzaak is van dit mysterie.
Piramiden Hst.4
Hoe worden piramiden gebouwd?
Piramiden zijn gemaakt van zware blokken kalksteen. Het gewicht van de blokken steen van 2,5 tot 25 ton.
Over de manier van bouwen bestaan verschillende theorie?n. De meest populaire is dat piramiden zijn gebouwd door gebruik te maken van sleephellingen. De sleephellingen - gemaakt van puin en zand - lopen rondom de vier kanten van de piramide spiraalsgewijs van de basis naar de top. De zware steenblokken worden door tientallen arbeiders op houten sleden omhoog gesleept. Met hefbomen worden de blokken op hun plaats gezet. Bij de afwerking van de buitenste laag van het bouwwerk wordt van boven naar beneden gewerkt.
Zijn er levende mensen in piramiden begraven?
Sommige mensen geloven dat ‘piramide-arbeiders’ levend met de dode farao in zijn piramide zijn begraven. Of dat de dienaren van de farao levend in de piramide zijn opgesloten, tegelijk met de mummie van de farao. Dat zijn allemaal fabels!
Omdat de Egyptenaren denken dat de dode farao ook in het dodenrijk moet worden verzorgd, laten ze wel ‘nepdienaren’ - in de vorm van kleine poppetjes - achter in de grafkamers, de zogenaamde sjabtis.
Het verhaal over het levend begraven van mensen in piramiden is in de 19e eeuw door fantasierijke reizigers verzonnen en in hun reisverhalen opgeschreven.
Welke geheimen hebben piramiden?
De farao’s weten dat grafrovers zullen proberen hun kostbare grafschat te stelen. Daarom laten zij geheime kamers in hun piramiden maken. Valse deuren en geheime gangen moeten ervoor zorgen dat grafrovers bij de sarcofaag en de kostbare spullen van de farao vandaan blijven. De grafkamer zelf wordt beveiligd door na de begrafenis enorme granietblokken uit het plafond in de ‘deuropening’ te laten zakken, door de houten steunen eronder weg te trekken. Toch hebben al deze maatregelen geen succes, de grafrovers zijn net zo slim als de architect van de farao. Alle piramiden zijn dan ook leeggeroofd, slechts heel zelden is de mummie van de koning bewaard gebleven.
Hoe lang duurt de bouw van een piramide?
Het bouwen van een grote piramide duurt ongeveer 20 jaar. Een vaste groep vakmensen en arbeiders werkt er continu aan. Maar de meeste arbeiders doen een deel van het jaar iets anders: de Egyptische boeren. Iedere zomer als de Nijl buiten zijn oevers treedt, staat de landbouwgrond onder water. Gedurende deze periode van ongeveer drie maanden worden de boeren ingezet bij de bouw van een piramide. Zij beschouwen het werk als een eer omdat zij meehelpen aan ‘het huis voor de eeuwigheid’ van de farao. De Egyptenaren zien de farao namelijk als de levende god op aarde.
Welke piramide is het grootst?
De oudst bekende piramide bestaat uit zes lagen en wordt de Trappenpiramide genoemd. De reusachtige trap helpt de farao om zo bij de zonnegod Ra in de hemel te komen.
De grootste piramide is die van farao Cheops. Hij is 146 meter hoog en heeft zijden van 220 meter. Voor de bouw hebben de arbeiders ongeveer 2.300.000 stenen gebruikt. De buitenwanden zijn bekleed met gladgepolijste kalksteen. Van veraf geeft dit al een felle, witte weerspiegeling in het Egyptische zonlicht.
De piramide van Cheops staat samen met twee andere piramiden op het woestijnplateau van Gizeh, vlakbij Ca?ro. De groep piramiden van Gizeh wordt beschouwd als ??n van de zeven wereldwonderen.
Wat wordt er zoal in een piramide gevonden?
Ondanks alle moeite die de oude Egyptenaren zich hebben getroost, zijn de piramiden toch leeggeroofd door grafrovers. Behalve wat kleine werktuigen die de piramidebouwers hebben achtergelaten, vinden archeologen niet veel meer. Piramiden vormen altijd onderdeel van een groter grafcomplex. Naast de piramide staat een dodentempel om offers aan de dode farao te brengen. In en rondom deze gebouwen worden wel voorwerpen aangetroffen, bijvoorbeeld beelden van de farao. Bij de piramide van Cheops is zelfs een complete boot van hout gevonden, in een uitgehakte sleuf in de rotsbodem. Volgens de Egyptenaren heeft de dode farao zo’n boot nodig om zijn rituele reis door het dodenrijk te kunnen maken.
Het mysterie van de sfinx
Door de Griekse legendes bestaat er soms verwarring over de sfinxen uit het oude Egypte. In de Griekse mythologie is een sfinx een vrouwelijk fabeldier dat mensen doodt die niet in staat zijn haar raadsels op te lossen. Egyptenaren zien de sfinx als een mannelijk dier met een leeuwenlichaam en het hoofd van een farao. Volgens de Egyptenaren ziet de zonnegod Ra er in de ochtend uit als een leeuw. Het gezicht van de farao is daarom naar het oosten gericht. De rol van de farao als de zoon van de zonnegod Ra wordt zo nog eens extra benadrukt. De kracht van de leeuw symboliseert de enorme macht van de farao. De sfinx bij Gizeh hoort bij de piramide van farao Chefren.
de sfinx
Piramiden en sterren
De Egyptenaren stellen de dode farao gelijk met de god Osiris, koning van het dodenrijk.
Muurteksten in piramiden leggen vaak een relatie tussen de dode farao en de sterren, in het bijzonder de sterren rondom de poolster. Het sterrenbeeld Orion met drie sterren op een rij wordt in verband gebracht met Osiris. Vanuit de grafkamer in de piramide van Cheops lopen twee schachten schuin omhoog naar buiten. Wetenschappelijk onderzoek toont aan dat de noordelijkste schacht in de piramide van Cheops exact op de poolster is gericht. De drie sterren in de gordel van Orion passeren iedere nacht op hun hoogste punt precies de zuidelijke schacht.
DE EGYPTISCHE GODEN Hst. 5
Amon - Ra
De zonnegod Ra is overdag altijd nadrukkelijk aanwezig in Egypte. De Egyptenaren geloven dat Ra overdag in een boot door de hemel vaart van het oosten naar het westen. Het zonlicht wordt gezien als de bron van al het leven. Ra wordt hierom als de belangrijkste god van Egypte gezien.
Amon, de god van de hoofdstad Thebe, wordt op een gegeven moment met Ra vereenzelvigd. Amon-Ra kan verschijnen als een ram of een mens met een hoge verenkroon.
Amon-Ra heeft een mysterieuze natuur, zelfs de andere goden zijn niet op de hoogte van zijn doen en laten. Het woord Amon betekent: verborgen.
Osiris
Osiris is volgens een oude Egyptische mythe de eerste farao van Egypte. Na zijn dood leeft Osiris verder als de koning van het dodenrijk. Dat ligt in het westen, daar waar de zonnegod Ra elke dag naar toegaat om ’s ochtends in het oosten weer te worden herboren. In het dodenrijk komen ook alle andere dode mensen, om uiteindelijk net als Osiris eeuwig verder te kunnen leven. Osiris is de rechter van het dodenrijk, hij bepaalt wie er wel en wie er niet wordt toegelaten. Hij doet dit door het hart van de dode te laten wegen. Het hart mag niet zwaarder zijn dan een struisvogelveer, het symbool van de waarheid.
Isis
Isis is de zus ?n de vrouw van Osiris. Zij is de godin van de liefde en de vruchtbaarheid. Hun gemene broer Seth vermoordt Osiris en snijdt hem in stukken, die hij door het hele rijk verspreidt. Isis gaat op zoek naar de stukken en voegt ze weer aan elkaar. De in linnen gewikkelde stukken maken van Osiris de eerste mummie. Thot, de god van de wijsheid, wekt Osiris weer tot leven. Door op de mummie te gaan zitten, wordt Isis zwanger. Tussen de papyrusplanten krijgt zij haar zoon Horus.
Horus
Horus is de zoon van Isis en Osiris. Hij wordt vaak afgebeeld als een man met een valkenkop, maar hij kan ook helemaal de gedaante van een valk aannemen. Als troonopvolger van zijn vader staat Horus gelijk aan de levende farao. Om de dood van zijn vader te wreken gaat Horus de strijd aan met zijn oom Seth.
In het gevecht raakt Horus gewond aan ??n van zijn ogen. In de maan zien de Egyptenaren het gewonde oog van Horus. Iedere maanmaand (29? dag) wordt het oog, oedjat genaamd, weer compleet, de volle maan.
Seth
Seth, de broer van Osiris, is de vergoddelijking van chaos en onvruchtbaarheid die de schepping bedreigen. Hij wordt vaak afgebeeld als een fabelachtig woestijndier met puntige oren en een gekromde snuit, maar hij kan ook de gedaante van een nijlpaard aannemen. Seth vermoordt zijn broer Osiris, omdat hij in zijn plaats als farao over Egypte wil heersen. De stukken van het lichaam van Osiris verspreidt hij over Egypte. Zijn zus Isis voegt de stukken van het lichaam weer bij elkaar. De aartsvijand van Seth is Horus, de zoon van Osiris en Isis. Vanuit een boot bevecht Horus met een harpoen zijn oom Seth, die de gedaante van een nijlpaard heeft aangenomen.
Anoebis
Anoebis is de god van het mummificeren. Hij woont net als zijn vader Seth in de woestijn. Hij wordt afgebeeld als een jakhals of als een man met de kop van een jakhals. Anoebis is de beschermgod van de mummies. Hij is bij het wegen van het hart van de dode verantwoordelijk voor de weegschaal. Jakhalzen zijn aaseters, zij zijn vaak te vinden bij begraafplaatsen. Daarom worden zij in verband gebracht met begrafenissen.
Noet
Noet is de hemelgodin, haar lichaam is bezaaid met sterren. De Egyptenaren zien het ondergaan van de zon als het opslokken van de zonnegod Ra door de hemelgodin. Gedurende de twaalf uren van de nacht maakt de zon een reis door het lichaam van Noet. Daar wordt de zon ??n met de god Osiris, koning van de onderwereld. De volgende ochtend wordt de dan weer jonge zonnegod Ra uit het lichaam van Noet geboren.
Bes
Met zijn vrolijke grijns, flaporen, mopsneus, snor en ringbaardje is de dwerggod Bes erg geliefd in Egypte. Deze god van de vrolijkheid zie je vaak zijn tong uitsteken, waarmee hij kwade machten en ziekten wegjaagt. Zowel arme als rijke mensen brengen offers aan deze god. Bes is ook de beschermgod voor het gezin in het algemeen en voor pasgeborenen in het bijzonder.
HEILIGE DIEREN Hst. 6
Bastet
De katgodin is de dochter van de zonnegod Ra. Bastet vertegenwoordigt de kracht van de zon om de planten te laten groeien. Bastet wordt afgebeeld als een vrouw met een kattenhoofd of helemaal als een kat. Katten zijn heilige dieren, na hun dood worden ze gemummificeerd en begraven. De ru?ne van haar belangrijkste tempel staat bij Boebastis in het noordoosten van de Nijldelta. Hier zijn ook vele bronzen beelden van katten gevonden, die zijn gemaakt ter ere van de godin.
Sobek
De krokodilgod Sobek wordt vereerd in heel Egypte. In Kom Ombo en de grote oase, de Fayoem staan belangrijke tempels van Sobek. Hier zijn honderden mummies van krokodillen gevonden. Tijdens hun leven hebben de krokodillen een goddelijke behandeling gekregen. Omdat een krokodil zo’n gevaarlijk dier is en eigenlijk geen vijanden kent, beschermt de god Sobek de Egyptenaren voor allerlei gevaren. Sobek wordt in verband gebracht met het Nijlwater, de bron van alle leven. Sobek is daarom ook een scheppergod.
Thot
Thot is de god van de wijsheid en het schrijven. Hij heeft verschillende verschijningsvormen. Zo komt Thot voor als een ibis of een baviaan. In Hermopolis staat zijn belangrijkste tempel. Als schrijversgod noteert hij voor Osiris al zijn bevindingen wanneer het hart van een dode bij de rechtbank in het dodenrijk wordt gewogen.
Taweret
Taweret is de godin van de geboorte, haar naam betekent 'de grote'. Zij wordt afgebeeld als een zwanger nijlpaard en kan erg boos kijken. Met haar blik jaagt zij demonen op de vlucht die vrouwen tijdens de bevalling kunnen aanvallen. Uit haar borsten stroomt een magische vloeistof die verdere bescherming kan bieden. Ook het nijlpaard wordt door zijn verblijf in het water als scheppergod beschouwd, net als de krokodil.
MUMMIES Hst. 7
Wat is een mummie?
Een mummie is het lichaam van een dood mens of een dier dat ‘houdbaar’ is gemaakt. Bij mummies denk je in de eerste plaats aan Egypte. Maar er zijn ook mummies gevonden in het veen, in het ijs en hoog in de bergen.
De oude Egyptenaren bewerken de dode lichamen op zo’n manier dat het rottingsproces wordt stopgezet en de lichamen bewaard kunnen blijven. Dit proces noem je mummificeren. De oudste mummies zijn bij toeval ontstaan. De oude Egyptenaren hebben de gewoonte om hun doden in een kuiltje in het hete woestijnzand te begraven. Door de hitte en het droge zand zijn de lichamen soms vanzelf uitgedroogd. Ze zijn zo vele duizenden jaren helemaal gaaf bewaard gebleven. Dit noem je ook wel natuurlijke mummificatie.
Waarom maken de oude Egyptenaren mummies?
De oude Egyptenaren geloven in een leven na de dood. Ze geloven dat de ziel van een mens (in het Egyptisch ba) onsterfelijk is. Als iemand doodgaat, vliegt de ziel weg uit het lichaam. De ziel wordt dan ook vaak afgebeeld als een vogel met een mensenhoofd. De oude Egyptenaren denken dat de ziel alleen kan voortbestaan als deze zich in het dodenrijk weer met het lichaam kan verenigen. Daarom moet het lichaam worden behoed voor verval en zorgvuldig worden bewaard.
Zodra iemand doodgaat, begint voor hem de grote reis door het dodenrijk, waar de god Osiris koning en rechter is. De weg door het dodenrijk is vol gevaren, maar als je eenmaal veilig bent aangekomen, maak je kans op een eeuwig leven.
Waarom worden mummies niet meer uitgepakt?
Vooral in de 19de eeuw hebben onderzoekers honderden mummies uitgepakt. Er is dan nog geen andere manier om te zien wat er in zit. De lichamen vallen daardoor meestal uit elkaar. Alles wat ervan overblijft, zijn wat versierde doeken en voorwerpjes (amuletten) die tussen de windsels hebben gezeten.
Vanaf 1895 zijn er r?ntgenstralen. Je hoeft sindsdien mummies niet meer stuk te maken voor onderzoek. Tegenwoordig worden mummies ook onderzocht met een CT-scanner. In 1998 is de mummie van het meisje Sensaos uit het Rijksmuseum van Oudheden op deze wijze onderzocht. Vervolgens hebben onderzoekers haar gezicht gereconstrueerd… en dat alles zonder haar ook maar met ??n vinger aan te raken!
Hoe maak je een mummie?
Volgens de oude Egyptenaren heeft de god met de jakhalskop, Anoebis, hen het mummificeren geleerd. Speciaal opgeleide priesters houden zich er mee bezig. Met een vuurstenen mes maken ze een snee in de linkerzij van de dode en verwijderen ze de ingewanden. Die gaan dan in vier potten met deksels in de vorm van godenhoofden: de kanopen. Meestal worden de hersens ook nog verwijderd, met een haak via de neus. Het lichaam wordt gedroogd door het een tijd in natron (een mengsel van zout en soda) te leggen. Daarna wordt het opgevuld met zand, klei of zaagsel, en dan ingewreven met hars, teer, bijenwas en olie. Tenslotte wordt het lichaam in verschillende lagen linnen gewikkeld. De balsempriesters doen hun werk in tenten dichtbij de begraafplaats. Na afloop laten ze soms de overgebleven potjes met chemicali?n achter in de woestijn.
Wat zijn kanopen?
Kanopen zijn potten van steen waar de ingewanden van de dode in worden gestopt. De potten worden afgesloten met een deksel in de vorm van een godenkop. De koppen zijn afbeeldingen van de vier beschermgoden van het lichaam. Ze worden ook wel de Zonen van Horus genoemd. Horus is de zoon op aarde van de god van het dodenrijk Osiris. Zijn zonen beschermen de ingewanden van de mens: de god met de valkenkop (Kebehsenoef) de darmen, die met de jakhalskop (Doeamoetef) de longen, die met de bavianenkop (Hapy) de milt en de god met het mensenhoofd (Amset) de lever.
Zijn mummies monsters of mensen?
Mummies zien er vaak griezelig uit. Vroeger zijn ze daarom wel op jaarmarkten vertoond. Vooral losse hoofden doen het daar goed. In Hollywoodfilms en stripverhalen komen mummies vaak weer tot leven. Veel mensen denken daarom bij mummies direct aan ‘monsters’. Maar voor de oude Egyptenaren zijn mummies absoluut niet eng.
Zij besteden veel aandacht aan het gezicht van de mummies door mummiemaskers of mummieportretten te maken die op de overledene moeten lijken. De mummies krijgen hierdoor als het ware een ‘gezicht’. Ze kijken je aan, als hele gewone mensen.
Mummies zijn dus misschien niet zo griezelig als ze op het eerste gezicht wel lijken. Mensen hebben altijd geprobeerd hun angst voor de dood met rituelen te bestrijden. Mummificatie en alles wat daarbijhoort is hiervan gewoon een voorbeeld.
Hoe wordt een mummie begraven?
Een begrafenis in het oude Egypte bestaat uit een grote optocht, waarbij de mummie, de mummiekisten en de gebruiksvoorwerpen naar het graf worden gebracht. Ook wordt eten en drinken meegenomen.
De voedseloffers worden in een offerkapel boven het ondergrondse graf neergezet. Priesters voeren het zogenaamde mondopeningsritueel uit. Deze magische handeling zorgt ervoor dat de mummie in het dodenrijk al zijn spieren en zintuigen weer kan gebruiken.
Pas dan kan de dode aan de maaltijd beginnen, om zo zijn levenskracht of ka te versterken. Om ervoor te zorgen dat de ka op krachten blijft, brengen de nabestaanden ook na de begrafenis bij bepaalde feesten voedsel naar de offerkapel het graf. Ze geloven dat de dode hier vanuit de grafkamer via een nepdeur bij kan komen.
HET DODENRIJK Hst. 8
Het dodenboek, een reisgids voor het dodenrijk
In het dodenrijk gaat de dode onmiddellijk op zoek naar Osiris. Een belangrijk hulpmiddel om dit doel te bereiken is het dodenboek. Naast een reisgids, is dit ook een paspoort. Het bevat mooie plaatjes, toverspreuken en wachtwoorden. De oude Egyptenaren geloven dat de plaatjes in het dodenboek werkelijkheid kunnen worden. Veel spreuken gaan over het probleem van transport over water in het dodenrijk. Maar ook de monsters die de dode kan tegenkomen en gevaarlijke poortwachters komen aan bod.
Boten en veerlieden
Het dodenrijk is vol kanalen die de dode moet oversteken. Daarom krijgen de oude Egyptenaren (model)boten mee in het graf. Wie geen eigen boot bezit, kan gebruik maken van de afbeeldingen in zijn dodenboek. De plaatjes met de varenden, doden en goden kunnen door het opzeggen van een toverspreuk namelijk werkelijkheid worden. Die toverspreuken bevatten ook wachtwoorden. Als de dode deze aan de veerman noemt, wordt hij overgezet.
Poorten en wachters
Het dodenrijk is verdeeld in verschillende gebieden en zit vol hindernissen. Zo zijn er twaalf afdelingen voor de uren van de nacht. Hiertussen staan poorten, bewaakt door slangen en poortwachters. De gevaarlijke wachters hebben woeste dierenkoppen en dragen lange messen. Het is hun taak om indringers af te schrikken: wie Osiris kwaad wil doen, wordt door hen onthoofd. De dodenboeken bevatten de wachtwoorden die de poortwachters onschadelijk moeten maken.
Het verhaal van de weegschaal
Osiris wil geen slechteriken in het dodenrijk. Daarom weegt hij bij een soort rechtbank het hart van iedere dode op een weegschaal. Het hart moet even licht zijn als de veer van een struisvogel, het Egyptische symbool van de waarheid. Als de schaal doorslaat, wordt de dode opgegeten door de dodenverslinder: een monster met de kop van een krokodil en het lijf van een leeuw en een nijlpaard. Op mummiekisten staat vaak een plaatje van de rechtbank van Osiris. Om een goede uitslag te verzekeren neemt de dode een hartscarabee mee in het graf. Hierop staat een toverspreuk afkomstig uit het dodenboek die ervoor moet zorgen dat de weegschaal in evenwicht blijft.
Wat is een sjabti ?
De mummie krijgt naast allerlei huisraad en eten en drinken, ook zogenaamde sjabtis mee in het graf. Dit zijn magische beeldjes die bedoeld zijn als dienaren in het dodenrijk. Het kan namelijk gebeuren dat Osiris de dode vraagt om te werken op de akkers. Het leven in het dodenrijk lijkt op dat bij de levenden, dus er moet graan zijn om te eten en om bier van te brouwen! Als je van huis uit geen boer bent, maar bijvoorbeeld schrijver of priester, dan heb je daar natuurlijk niet zo’n zin in! Door dan de toverspreuk op te zeggen die op de sjabti staat, komt het beeldje tot leven en kan het alle vervelende karweitjes voor je doen!
Demonen, monsters en wilde dieren
Krokodillen, schorpioenen, slangen en andere wilde dieren boezemen de oude Egyptenaren grote angst in. Ze komen zowel in het land van de levenden voor, als in het dodenrijk. Op aarde zoeken de oude Egyptenaren bescherming bij de god Horus, de zoon van Osiris. Maar in het dodenrijk, op weg naar Osiris, staan ze er helemaal alleen voor. Met de toverspreuken en afbeeldingen van het dodenboek kunnen ze zich beschermen tegen alle gevaren. Ook de wapens die in het graf worden meegegeven, kunnen hen daarbij helpen.
Ba en ka
De ziel (ba) van een mens wordt door de oude Egyptenaren afgebeeld als een vogel met mensenhoofd. Bij het overlijden vliegt de ziel weg uit het lichaam, de zon achterna. ‘s Nachts moet de ba weer veilig in het lichaam kunnen terugkeren. Het lichaam mag dus niet vergaan, anders sterft de ziel een verschrikkelijke ‘tweede dood’.
Daarnaast is er volgens de oude Egyptenaren de ka of levenskracht, in het hi?rogliefenschrift afgebeeld als twee beschermende armen. De ka wordt in leven gehouden door voedsel naar het graf te brengen.
Wat is een scarabee?
Een scarabee is een voorwerpje in de vorm van een mestkever, het symbool voor constante vernieuwing. De oude Egyptenaren beschouwen dit insect als een heilig dier. Een mestkever legt zijn eitjes in een balletje mest dat hij tussen zijn voorpoten voortrolt. Door de zonnewarmte worden de eitjes uitgebroed en kruipen de kleine kevers naar buiten. De oude Egyptenaren kunnen de heel kleine eitjes niet zien en denken daarom dat de kevertjes vanzelf uit het balletje mest ontstaan! Ze geloven dat dit insect ervoor zorgt dat alles opnieuw ontstaat. Het voortrollen van het mestballetje zien ze ook als een symbool van de loop van de zon langs de hemel.
HI?ROGLIEFEN Hst. 9
Wat zijn hi?rogliefen?
Volgens een Oudegyptisch verhaal heeft Thot, de schrijver van de goden, het schrift aan de mensen gegeven. Daarom denken de oude Egyptenaren dat het schrift heilig is. Ons woord ‘hi?rogliefen’ is afkomstig uit het Grieks en betekent letterlijk ‘heilige tekens of inkrassingen’.
Wanneer de Egyptische schrijvers op papyrus schrijven, gebruiken ze vaak snellere tekens in plaats van de lastig te tekenen hi?rogliefen. Dit Egyptische snelschrift noemen we hi?ratisch. Hiervan is een nog sneller schrift afgeleid dat er uitziet als haakjes en krasjes. Dit noemen we demotisch.
Wie schrijven er in het oude Egypte?
Weinig Egyptenaren kunnen lezen en schrijven. Alleen de zonen van belangrijke mensen gaan naar school. Op school moeten de jongens hi?rogliefen leren lezen en schrijven. Wanneer de jongens de tekens kunnen schrijven, moeten ze veel huiswerk maken, teksten uit het hoofd leren en dictees maken.
Een schrijver staat in het oude Egypte in hoog aanzien. Om te schrijven heeft hij papyrus nodig en een houten schrijverspalet: een soort etui met een gleufje om een penseel in op te bergen. Bovenaan het plankje zitten twee ronde uithollingen, ??n voor een blokje zwarte inkt en de ander voor een rode inkt. Het penseel wordt eerst in een bakje water nat gemaakt en daarna over het inktblokje gestreken. Een schrijver beschrijft de papyrusrol die op zijn schoot ligt van rechts naar links.
De code gekraakt!
Ongeveer 1500 jaar gelden is voor het laatst een tekst met Egyptische hi?rogliefen op een tempelwand aangebracht. De kennis over het schrift verdwijnt dan snel. Meer dan 1000 jaar later krijgen reizigers in Egypte weer belangstelling voor de vreemde tekens. Ze denken dat ieder plaatje een woord voorstelt. Na jaren puzzelen weet nog niemand hoe het hi?rogliefenschrift moet worden gelezen.
In 1798 onderneemt Napoleon met het Franse leger een veldtocht naar Egypte. E?n van zijn soldaten ontdekt bij de plaats Rosette een zwarte stenen plaat met drie verschillende soorten schrift erop: bovenaan een tekst in hi?rogliefen, in het midden dezelfde tekst in het demotische schrift (en soort snelle variant van hi?rogliefen) en onderaan dezelfde tekst in het Grieks.
In 1822 kraakt de Franse geleerde Champollion de code van het hi?rogliefenschrift. Hij ontdekt dat het is geschreven als een soort rebus.
Wat is papyrus?
De oude Egyptenaren schrijven brieven of documenten met een biezen penseel op papyrus. Zowel het penseel als het papyrus worden gemaakt uit de stengels van de papyrusplant, een biesplant die langs de Nijl groeit. De papyrusstengel wordt in dunne repen gesneden die dwars over elkaar worden gelegd en platgeslagen. Na een tijdje drogen, ontstaan er mooie vellen die opgerold kunnen worden tot een papyrusrol. Ons woord papier is afgeleid van het woord papyrus.
De oude Egyptenaren gebruiken ook andere materialen om hi?rogliefen op te schrijven. Soms beitelen ze de schrifttekens uit in steen, bijvoorbeeld op de muren van tempels en graven. Korte briefjes en afspraken worden met een penseel op een eenvoudige aardewerken potscherf gekrabbeld. Zo’n scherf heet een ostrakon.
Mini-cursus hi?rogliefen?
De oude Egyptenaren ontdekken 5200 jaar geleden dat je iets aan iemand kunt vertellen door het te tekenen. Maar, wat doe je nu als je iets niet begrijpt.
Hier heb ik de betekennisen, de E is het zelfde als de I en de U en de W ook.
= a = n
= b = o
= c = p
= d = q
= e = r
= f = s
= g = t
= h = u
= i = v
= j = w
= k = x
= l = y
= m = z
dit is het alfabet
Eigenmening Hst. 10
Ik vind het leuk om een werkstuk te maken en zeker over dingen waar ik ben geweest of dingen waar ik ook meer over wil weten.
Boekhouding Hst. 11
Ik heb geen boeken gebruikt wel en site van internet.
De puzzel Hst. 12
In mijn werkstuk zitten 6 tekens verstopt.
Als u de 6 tekens gevonden heeft komt er een woord uit.
Dit woord heeft met mijn werkstuk te maken.
( het antwoord kunt u aan mij vragen als het u niet lukt.)
Succes