Werkstuk: Geschiedenis van het nederlands
De ontwikkeling van het Nederlands
1. De naam v/h Nederlands
Nederlands - = offici?le taal van BE en NE
- het omvat het AN + dialecten + taalvarianten binnen het NE?s taalgebied
Normaal het Neder-West-Frankisch genoemd: * neder
? west < West-Europa
? Frankisch < Frankische volk
2. Het Oudnederlands: Geschiedenis vooraf
a) 6de/7de eeuw ? taalgrens, wanneer Romeinen, Kelten en Germanen elkaar ontmoeten
└> Dwars door BE
└> Grens tussen de Romaanse en de Germaanse talen
b) Romeinse kolonisatie: ? Romeinse dialecten(verbastering v/h Latijn)
c) Germaanse invallen: terugdringen v/h Rom.dialect
d) Oorspronkelijke bewoners (Kelten) verdrongen door Salische Franken.
e) 4de eeuw: volksverhuizingen onder druk v/d Hunen
f) Angelen, Goten, Saksen, enz zochten veiliger oord in West-RR
g) Eind 8ste eeuw: Karel De Grote onderwerpt ook het huidige NE
Het Oudnederlandse taalgebied
- moeilijk af te bakenen v/d andere Germaanse dialecten(volop in ontwikkeling)
- groter dan nu: Nederrijngebied(DU)+ N-FR: Oudnederlands
- bevolking i/h N: oud-Saksisch en Frans
Kenmerken v/h Oudnederlands
- voor 1150: geen standaardtaal, enkel dialecten
- weinig/niets bewaard (oudste zin: hebban olla vogala?= probatio pennae)
- be?nvloed door het Ingweoons / Continentaal West-Germaans
- naamvallensysteem + verbuiging woorden + geen verdoffing van klinker o/einde
3. Het Middelnederlands (1150-1500)
- volk noemde het: Duuts (noorden) en Diets (zuiden)
Oudste teksten
- eerst Middelnederlandse schrijver bekend: Hendrik van Veldeke:
? Het leven van Sinte-Servaes(1170)
- = oudste literaire niet-anonieme werk
- oudste ambtelijke tekst: Schepenbrief van Boechoute (1249)
Kenmerken
a) Dialecten
- geen standaardtaal, sommige dialecten meer prestige
Afleiden uit literaire werken
vb.: Eind 12de eeuw: Limburgs = invloedrijk taalcentrum (H.Van Veldeke)
vb.: 13de eeuw: Brugs door Jacob Van Maerlant
Zwaartepunt: Graafschap van Vlaanderen met Van Den Vos Reynaarde.
- bloei handel en steden A?pen en Brabant op voorgrond
- einde Middeleeuwen: nood eenheidstaal groeit door toenemende handel
- Latijn = taal v/d wetenschap, het recht en de Kerk
Veranderd als er een standaardtaal in de volkstaal ontstaat
b) Spelling
- geen standaardtaal dus ieder schreef eigen dialect + geen spellingsregels
- middeleeuwers: schrijven zoals uitgesproken inclinaties (onbeklemtoond woord dat aansluit bij een beklemtoond woord) = typisch voor spreektaal
- + ingewikkeld naamvallensysteem
Uitspraak
- dubbele klinkers door toevoeging van e of i
- onze ij = middeleeuwse ie
- sc sch ; q kw ; s soms vervangen door z
4. Het Nieuwnederlands
- ? standaardtaal + ontwikkeling ervan
Boekdrukkunst
- ? 1450 = versterking nood eenheidstaal
Zo groot mogelijk afzetgebied voor zijn boeken
Renaissance
- = definitieve doorbraak v/d volkstaal in onze gewesten
- Spieghel: 1584= Nederlands heeft ook 6 naamvallen zoals i/h Latijn
Taalcentra
Het dialect v/h economische en culturele centrum in NE zou het meeste materiaal leveren voor een eenheidstaal. Probleem: nog onder Spaans bewind
a) Antwerpen als taalcentrum
- Brabants + Antwerps lek stempel te drukken o/d eenheidstaal
Want A?pen = economisch welvarend centrum i/d Nederlanden
- opstand Nederlanden ? Spanje verhinderde dit
b) Holland als taalcentrum
- na val van A?pen (1585): zuidelijke deel ihv Spanje + noordelijke deel onafhankelijk
Monding v/d Schelde afgesloten door de Nederlanders
A?pen kwijnde weg als wereldhaven
Amsterdam nam die rol over
- Verdrag van M?nster(1648): erkenning onafhankelijkheid van het noordelijke deel
Standaardisering
Het economische zwaarte punt verschoof naar Holland waar de Zuid-Nederlandse inwijkelingen bijdroegen tot de Gouden Eeuw. Vooral handelaars en intellectuelen vluchtten.
a) Statenbijbel
- nog invloed van Brabantse dialecten o/d Hollandse standaardtaal
Statenbijbel(1637) = vertaling bijbel uit het Grieks
veel invloed want protestanten lazen dagelijks de bijbel
- geschreven in het AN zodat iedereen zijn dialect zou kunnen begrijpen
- model voor Nederlandse schrijftaal
b) Regularisering
- 17de/18de eeuw: steeds meer regels voor het Nederlands logischer te maken
- Lambert Ten Kate: (1723) taalwetten waaraan de taalgebruiker zich moet houden
- Het ideaal = de klassieke talen zoals het Latijn en Grieks
- Standaardtaal wordt verder verfijnd
c) Het moderne Nederlands
- 19deeuuw: standaardtaal verspreid over heel Nederland
- zware last: geschreven taal = norm voor gesproken taal
- de geschreven taal was totaal vervreemd van de veranderingen i/d gesproken taal
- Multatuli en Jacob van Lennep: hiertegen in opstand
Via hun proza de gesproken taal weer te geven los van grammaticale voorschriften
- alfabetiseringspolitiek in Nederland algemenere verspreiding v/d standaardtaal over alle sociale klassen
- taalwetenschappers stemden de gesproken en geschreven taal beter op elkaar af
- niettemin: in Vlaanderen nog geen standaardtaal
Verfransing van het Zuiden
De tijd leek te hebben stilgestaan na de 16de eeuw geen eenheidstaal; enkel Frans in het Vlaams-Belgi? in de 19de eeuw. Het gewone volk sprak nog steeds een Nederlands dialect. De verfransing van de Vlaamse bovenlaag kent een lange voorgeschiedenis.
a) Graafschap Vlaanderen
- verfransing van Vlaams-Belgi? al begonnen in de Middeleeuwen in het graafschap Vlaanderen.
- Verdrag van Verdun(843) graaf van Vlaanderen = leenman Franse koning
- bestuurstaal werd Frans -> opvolgers Filips de Stoute en Habsburgers verdere verfransing
b) De opstand tegen Spanje
- 80jarige oorlog(1568-1648) NE in opstand tegen SP
- noordelijke Nederlanden werden onafhankelijk
- Zuiden in Spaanse handen
c) De Oostenrijkse Nederlanden
- na de vrede van Utrecht(1713) werden de bezetters na de Spanjaarden
- uitbreiding van de verfransing
- 1789 opstand tegen het regime
d) Franse bezetting
- 1795 Oostenrijkse Nederlanden geannexeerd door Frankrijk( agressieve taalpolitiek)
- het Frans wordt offici?le taal van het bestuur, gerecht en onderwijs
e) Korte hereniging
- na 1815 en ondergang van Napoleon beide Nederlanden verenigd voor 15j onder Willem I
- motto: ??n volk, ??n taal onderwijs in het Nederlands
- 1830 Belgische Revolutie gesteund door Frankrijk = einde Nederlandse overheersing
f) Belgi?
- 1830 ontstaan Belgische staat: enkel Frans als nationale taal erkend
- officieel taalvrijheid, maar in de praktijk alles in het Frans in Vlaanderen
- Nederlands blijft in Vlaanderen enkel voortbestaan in de dialecten.
- Elite = verfranst en kijkt neer op het Nederlands, want = taal van het gewone volk
De Vlaamse Beweging
De Vlaamse Beweging wil het Nederlands als nationale taal laten erkennen naast het Frans in Belgi?. Dit gebeurt pas in de jaren ?30. Pas in 1963 werd in Belgi? de taalgrens vastgelegd. Na verschillende grondwetsherzieningen is Belgi? in de jaren ?80 ge?volueerd naar een federale staat.
Samenwerking tussen Noord en Zuid
Vanaf de 19de eeuw wordt het Nederlands in Nederland officieel gereglementeerd. Het Nederlands van het noorden wordt de norm. Allerlei taalregels worden nu gezamenlijk vastgelegd. De start voor de samenwerking tussen het noorden en het zuiden werd gegeven door het Eerste Nederlandsch-Taal- en Letterkundig Congres(1849) in Gent. De Nederlandse Taalunie tussen Vlaanderen en Nederland co?rdineert vanaf 1982 deze samenwerking.
a) Eenheidsspelling
- vanaf 1804: eenheidsspelling van Siegenbeek erkent als enige offici?le spelling
- 1863: de spelling van De Vries en Te Winkel
- na enkele veranderingen 1947: Nederland en Belgi? erkennen dezelfde spelling
- Woordenlijst Nederlandse Taal/Groene Boekje = offici?le spelling van de Nederlandse woorden
b) Woordenboeken
- Van Dale = eerste grote beschrijvende woordenboek van het hedendaagse Nederlands in 1872 = tot op de dag van vandaag het meest gezaghebbende woordenboek
- Sinds 1998: ook het monumentale historische woordenboek der Nederlandse Taal (WNT)
Verklaart de betekenis en oorsprong van alle Nederlandse woorden vanaf 1580 tot 1921
Geco?rdineerd door Het instituut voor Nederlandse Lexicologie (INL)
c) Spraakkunst
- sinds 1984: Algemene Nederlandse Spraakkunst (ANL) beschrijft de grammatica van het hedendaags Nederlands
1. De naam v/h Nederlands
Nederlands - = offici?le taal van BE en NE
- het omvat het AN + dialecten + taalvarianten binnen het NE?s taalgebied
Normaal het Neder-West-Frankisch genoemd: * neder
? Frankisch < Frankische volk
2. Het Oudnederlands: Geschiedenis vooraf
a) 6de/7de eeuw ? taalgrens, wanneer Romeinen, Kelten en Germanen elkaar ontmoeten
└> Dwars door BE
└> Grens tussen de Romaanse en de Germaanse talen
b) Romeinse kolonisatie: ? Romeinse dialecten(verbastering v/h Latijn)
c) Germaanse invallen: terugdringen v/h Rom.dialect
d) Oorspronkelijke bewoners (Kelten) verdrongen door Salische Franken.
e) 4de eeuw: volksverhuizingen onder druk v/d Hunen
f) Angelen, Goten, Saksen, enz zochten veiliger oord in West-RR
g) Eind 8ste eeuw: Karel De Grote onderwerpt ook het huidige NE
Het Oudnederlandse taalgebied
- moeilijk af te bakenen v/d andere Germaanse dialecten(volop in ontwikkeling)
- groter dan nu: Nederrijngebied(DU)+ N-FR: Oudnederlands
- bevolking i/h N: oud-Saksisch en Frans
Kenmerken v/h Oudnederlands
- voor 1150: geen standaardtaal, enkel dialecten
- weinig/niets bewaard (oudste zin: hebban olla vogala?= probatio pennae)
- be?nvloed door het Ingweoons / Continentaal West-Germaans
- naamvallensysteem + verbuiging woorden + geen verdoffing van klinker o/einde
3. Het Middelnederlands (1150-1500)
- volk noemde het: Duuts (noorden) en Diets (zuiden)
Oudste teksten
- eerst Middelnederlandse schrijver bekend: Hendrik van Veldeke:
? Het leven van Sinte-Servaes(1170)
- = oudste literaire niet-anonieme werk
- oudste ambtelijke tekst: Schepenbrief van Boechoute (1249)
Kenmerken
a) Dialecten
- geen standaardtaal, sommige dialecten meer prestige
Afleiden uit literaire werken
vb.: Eind 12de eeuw: Limburgs = invloedrijk taalcentrum (H.Van Veldeke)
vb.: 13de eeuw: Brugs door Jacob Van Maerlant
Zwaartepunt: Graafschap van Vlaanderen met Van Den Vos Reynaarde.
- bloei handel en steden A?pen en Brabant op voorgrond
- einde Middeleeuwen: nood eenheidstaal groeit door toenemende handel
- Latijn = taal v/d wetenschap, het recht en de Kerk
Veranderd als er een standaardtaal in de volkstaal ontstaat
b) Spelling
- geen standaardtaal dus ieder schreef eigen dialect + geen spellingsregels
- middeleeuwers: schrijven zoals uitgesproken inclinaties (onbeklemtoond woord dat aansluit bij een beklemtoond woord) = typisch voor spreektaal
- + ingewikkeld naamvallensysteem
Uitspraak
- dubbele klinkers door toevoeging van e of i
- onze ij = middeleeuwse ie
- sc sch ; q kw ; s soms vervangen door z
4. Het Nieuwnederlands
- ? standaardtaal + ontwikkeling ervan
Boekdrukkunst
- ? 1450 = versterking nood eenheidstaal
Zo groot mogelijk afzetgebied voor zijn boeken
Renaissance
- = definitieve doorbraak v/d volkstaal in onze gewesten
- Spieghel: 1584= Nederlands heeft ook 6 naamvallen zoals i/h Latijn
Taalcentra
Het dialect v/h economische en culturele centrum in NE zou het meeste materiaal leveren voor een eenheidstaal. Probleem: nog onder Spaans bewind
a) Antwerpen als taalcentrum
- Brabants + Antwerps lek stempel te drukken o/d eenheidstaal
Want A?pen = economisch welvarend centrum i/d Nederlanden
- opstand Nederlanden ? Spanje verhinderde dit
b) Holland als taalcentrum
- na val van A?pen (1585): zuidelijke deel ihv Spanje + noordelijke deel onafhankelijk
Monding v/d Schelde afgesloten door de Nederlanders
A?pen kwijnde weg als wereldhaven
Amsterdam nam die rol over
- Verdrag van M?nster(1648): erkenning onafhankelijkheid van het noordelijke deel
Standaardisering
Het economische zwaarte punt verschoof naar Holland waar de Zuid-Nederlandse inwijkelingen bijdroegen tot de Gouden Eeuw. Vooral handelaars en intellectuelen vluchtten.
a) Statenbijbel
- nog invloed van Brabantse dialecten o/d Hollandse standaardtaal
Statenbijbel(1637) = vertaling bijbel uit het Grieks
veel invloed want protestanten lazen dagelijks de bijbel
- geschreven in het AN zodat iedereen zijn dialect zou kunnen begrijpen
- model voor Nederlandse schrijftaal
b) Regularisering
- 17de/18de eeuw: steeds meer regels voor het Nederlands logischer te maken
- Lambert Ten Kate: (1723) taalwetten waaraan de taalgebruiker zich moet houden
- Het ideaal = de klassieke talen zoals het Latijn en Grieks
- Standaardtaal wordt verder verfijnd
c) Het moderne Nederlands
- 19deeuuw: standaardtaal verspreid over heel Nederland
- zware last: geschreven taal = norm voor gesproken taal
- de geschreven taal was totaal vervreemd van de veranderingen i/d gesproken taal
- Multatuli en Jacob van Lennep: hiertegen in opstand
Via hun proza de gesproken taal weer te geven los van grammaticale voorschriften
- alfabetiseringspolitiek in Nederland algemenere verspreiding v/d standaardtaal over alle sociale klassen
- taalwetenschappers stemden de gesproken en geschreven taal beter op elkaar af
- niettemin: in Vlaanderen nog geen standaardtaal
Verfransing van het Zuiden
De tijd leek te hebben stilgestaan na de 16de eeuw geen eenheidstaal; enkel Frans in het Vlaams-Belgi? in de 19de eeuw. Het gewone volk sprak nog steeds een Nederlands dialect. De verfransing van de Vlaamse bovenlaag kent een lange voorgeschiedenis.
a) Graafschap Vlaanderen
- verfransing van Vlaams-Belgi? al begonnen in de Middeleeuwen in het graafschap Vlaanderen.
- Verdrag van Verdun(843) graaf van Vlaanderen = leenman Franse koning
- bestuurstaal werd Frans -> opvolgers Filips de Stoute en Habsburgers verdere verfransing
b) De opstand tegen Spanje
- 80jarige oorlog(1568-1648) NE in opstand tegen SP
- noordelijke Nederlanden werden onafhankelijk
- Zuiden in Spaanse handen
c) De Oostenrijkse Nederlanden
- na de vrede van Utrecht(1713) werden de bezetters na de Spanjaarden
- uitbreiding van de verfransing
- 1789 opstand tegen het regime
d) Franse bezetting
- 1795 Oostenrijkse Nederlanden geannexeerd door Frankrijk( agressieve taalpolitiek)
- het Frans wordt offici?le taal van het bestuur, gerecht en onderwijs
e) Korte hereniging
- na 1815 en ondergang van Napoleon beide Nederlanden verenigd voor 15j onder Willem I
- motto: ??n volk, ??n taal onderwijs in het Nederlands
- 1830 Belgische Revolutie gesteund door Frankrijk = einde Nederlandse overheersing
f) Belgi?
- 1830 ontstaan Belgische staat: enkel Frans als nationale taal erkend
- officieel taalvrijheid, maar in de praktijk alles in het Frans in Vlaanderen
- Nederlands blijft in Vlaanderen enkel voortbestaan in de dialecten.
- Elite = verfranst en kijkt neer op het Nederlands, want = taal van het gewone volk
De Vlaamse Beweging
De Vlaamse Beweging wil het Nederlands als nationale taal laten erkennen naast het Frans in Belgi?. Dit gebeurt pas in de jaren ?30. Pas in 1963 werd in Belgi? de taalgrens vastgelegd. Na verschillende grondwetsherzieningen is Belgi? in de jaren ?80 ge?volueerd naar een federale staat.
Samenwerking tussen Noord en Zuid
Vanaf de 19de eeuw wordt het Nederlands in Nederland officieel gereglementeerd. Het Nederlands van het noorden wordt de norm. Allerlei taalregels worden nu gezamenlijk vastgelegd. De start voor de samenwerking tussen het noorden en het zuiden werd gegeven door het Eerste Nederlandsch-Taal- en Letterkundig Congres(1849) in Gent. De Nederlandse Taalunie tussen Vlaanderen en Nederland co?rdineert vanaf 1982 deze samenwerking.
a) Eenheidsspelling
- vanaf 1804: eenheidsspelling van Siegenbeek erkent als enige offici?le spelling
- 1863: de spelling van De Vries en Te Winkel
- na enkele veranderingen 1947: Nederland en Belgi? erkennen dezelfde spelling
- Woordenlijst Nederlandse Taal/Groene Boekje = offici?le spelling van de Nederlandse woorden
b) Woordenboeken
- Van Dale = eerste grote beschrijvende woordenboek van het hedendaagse Nederlands in 1872 = tot op de dag van vandaag het meest gezaghebbende woordenboek
- Sinds 1998: ook het monumentale historische woordenboek der Nederlandse Taal (WNT)
Verklaart de betekenis en oorsprong van alle Nederlandse woorden vanaf 1580 tot 1921
Geco?rdineerd door Het instituut voor Nederlandse Lexicologie (INL)
c) Spraakkunst
- sinds 1984: Algemene Nederlandse Spraakkunst (ANL) beschrijft de grammatica van het hedendaags Nederlands
Handige opties
- Werkstukken over:geschiedenis van het nederlands